Мақола муаллифи иқтисод фанлари доктори, академик Рустамжон Абдуллаев нима учун Ўзбекистон Республикасини монархик давлатга айлантириш кераклиги мавзусига қарайиб 9 йилдан сўнг қайтмоқда? Буни қандай амалга ошириш мумкин? Муаллиф шу ва бошқа саволларга жавоб берар экан, бундай туб ислоҳатни қандай ҳужжатлар асосида амалга ошириш мумкин эканлигини тушинишни осонлаштириш мақсадида: Ўзбекистон Олий Мажлисининг Ўзбекистон Республикасини монархик давлатга айлантириш ва унинг бирингчи Монархи ким бўлишини эълон қилиш тўғрисидаги Қарори ва Баёнати ҳамда Ўзбекистон монархик давлатининг Конституцияси лойиҳаларини ишлаб чиқди. Бу лойиҳалар билан мана шу жойда танишиш мумкин: 

http://fundamental-economic.uz/articlepdf/Q_B_Uz_M_D_Konstitutsiyasi.pdf. 

Қирғизстонда 2010 йилда бўлиб ўтган Апрел инқилоби ва 2011 йидаги араб инқилоблари [1-2] сабаблари и оқибатларини таҳлил қилар эканман, мен давлатни бошқаришнинг республика кўринишидаги шакли нафақат Қирғизстонга, балки Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларига, қўйинки МДҲга аъзо барча мамлакатларга, шу жумладан Ўзбекистон учун ҳам тўғри келмас экан, деган ҳулосага келган эдим. Айнан шунинг учун ҳам ўзимнинг [1-3] (изоҳ: ўрта қавс ичидаги сонлар билан кўрсатилган манба ушбу мақоланинг адабиётлар рўйҳатида 1, 2 ва 3-ўринларда турганини кўрсатади) мақолаларимда барча постсовет мамлакатларига давлатни бошқаришнинг монархик шаклига ўтиш тавсиясини берган эдим. Лекин Озарбайжон, Белорусия, Қозоғистон, Тожикистон ва Туркманистон республикаларида, айтиш мумкинки: монархик давлатнинг айрим кўринишлари кузатилаётган; РФ ва ундан ташқарида эса, 1917 йилги Феврал инқилоби натижасида, подшоси ўз тахтидан воз кечган Россия Империясини таклишга интилувчи кучлар бор бўлишига қарамасдан, менинг мана шу тавсияларда ўз аксини топган эзгу тилакларим, ҳозирга қадар ҳам амалга ошмай келмоқда.

Буни устига 2018 йилнинг охирида Францияда ўз-ўзидан, ҳаттоки аниқ раҳбарга ҳам эга бўлмаган – сариқ камзуллилар ҳаракати деган норозилик ҳаракати вужудга келди. Венесуэлада эса, унинг амалдаги Президенти Николас Мадуро 2018 йилги Президент сайловларида сайловчиларнинг 68 фоиз овозини олиб ғалабага эришган бўлсада. Бироқ 2019 йилнинг 23 январида бу республика Парламентининг спикери Хуан Гуаидо ўзини муваққат ҳукумат амалда бўлган давр ичидаги республиканинг вақтинчалик президенти деб эълон қилди. Бунга, Николас Мадуронинг 2019 йилнинг 10 январида ўтказилган инаугурациясидан сўнг Олий суд, Миллий ассамблея, яъний мамлакат Парламентини, ноконституциявий орган деб эълон қилганлиги, сабаб бўлган эди. Франция ва Венесуэладаги бу воқиеалар, мени яна ўзимнинг [1-3] мақолаларимда қилган ҳулосаларимга қайтишга мажбур қилдики, уларни энди аниқ равишда Ўзбекистонда амалга ошириш керак деган фикрга келдим. Лекин бу ҳолат мен [1-3] мақолаларда қилган ҳулосаларим ва таклифларимнинг қисқача моҳияти ва мазмунини баён қилишни талаб қилади.

Шундай қилиб, Қирғизстонда 2010 йили содир бўлган Апрел инқилобидан сўнг, бизга қўшни бўлган, Совет Иттифоқидан чиқиб, давлат мустақиллига эга бўлиш тўғрисидаги ўзнинг қарорини Ўзбекистон Республикаси билан бир кунда, яъний 1991 йилнинг 31 августида эълон қилган, Ўрта Осиё респбуликасида содир бўлган бундай воқиеа, унинг иқтисодиёти билан ҳам боғлиқ бўлганки. Мен бу сабабларини таҳлил қилар эканман, ўзимнинг, Россиянинг «Капитал страны» деган федерал нашрида 2010 йилнинг 3 майида эълон қилингач, МДҲга аъзо мамлакатларнинг бошқа кўплаб машҳур нашрларида ҳам эълон қилинган: «Какая форма правления эффективнее в Кыргызстане и Центральной Азии: республика или монархия?» [1], яъний «Қирғизстон ва Марказий Осиёда бошқаришнинг қандай шакли афзал: республиками ёки монархия?», деган мақоламнинг 3-бандида айтиб ўтилган: Марказаий Осиё давлатлари олдида қандай ўлкан иқтисодий масала кўндаланг турибди? Ва бундай масалани Қирғизстоннинг янги республикачи ҳокимияти ва минтақадаги бошқа мамлакатларининг ҳокимиятлари бажара олдиларми? – деган саволларга мен қуйидагича жавоб берган эдим:

– Ҳозир Қирғизстон Республикасида 5,5 млн. одам истиқомат қилади. 2008 йили, яъний дунё молиявий инқирозига қадар, бу мамлакат ишлаб чиқарган ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) 10,38 млрд. АҚШ долларини ташкил қилган ва у жон бошига таҳминан 1935 АҚШ доллари миқдрида тўғри келган. Бу эса Қирғизстонга яшаш даражасининг дунё рейтингида 110-ўринни эгаллаш имконини берган. Бироқ, қирғизларга, тараққий этган мамлакатлар даражасидаги муносиб ҳаётни таъминлаши учун бу мамлакатнинг жон бошига тўғри келадидаган номинал ЯИМининг миқдори 1935 АҚШ долларига эмас, балки бу миқдордан, таҳминан, 15 марта катта бўлган миқдорга, яъний 30 минг АҚШ долларига тенг бўлиши керак. Бунинг учун эса Қирғизстоннинг бир йилда ишлаб чиқарадиган ЯИМининг миқдори 10,38 млрд. эмас, балки (аҳоли ўсиши эътиборга олинмаган ҳолда) 165 млрд. АҚШ долларига тенг бўлиши керак.

Бундай иқтисодий мезонни белгилаб олгач, мен ўша даврдаги постсовет мамлакатларининг, шу жумладан Ўзбекистоннинг ҳам, республикачи хокимиятларини, шундай қаттиқ танқид остига олган эдим:

– Демак Қирғизстоннинг олдида ҳам, минтақанинг бошқа мамлакатлари олдида ҳам, улар ўзларининг давлат мустақилликларига эришган кундан эътиборан, ўлкан иқтисодий масала кўндаланг бўлиб турибдики. Бу масала: тараққий этган мамлакатларга етиб олиш ва улардан ҳам ўзиб кетиш масаласидир. Лекин бу масала совет давридагидек – ижтимоий ишлаб чиқаришнинг ялпи кўрсаткичлари бўйича уларга етиб олиш ва улардан ўзиб кетишни кўзда тутмай, балки аҳолининг яшаш даражаси ва унинг сифати кўрстакичларини назарда тутади. Бироқ ишонч билан шуни таъкидлаш мумкинки: бу масалани ечишга хозиргача постсовет мамлакатларининг, шу жумладан  Қирғизстоннинг, республикачи хокимиятлари, мутлақо эриша олмадилар.

Бундай ҳолатни жуда ҳам осон тушунтириб бериш мумкин: совет давридан бизнинг мамлакатларимизга мерос бўлиб қолган ишлаб чиқаришнинг тахник салоҳияти, нафақат ривожланган мамлакатларнинг шундай салоҳиятидан кескин орқада қолган эди, балки у қаттиқ эскириб, модернизация қилиш ёки тўлиқ янгилашга мухтож эди. Лекин бунинг учун маблағлар амалда йўқ эди. Чет эл кредитлари, капитали ва инвестицияларини жалб қилиш эса жуда кўп ҳаракт қилиш, вақт, энг асосийси эса, инқилоб ва давлат тўнтаришларини эмас, балки барқарорликни талаб этардики, улар хам псевдодемократик ўйинлар исканжасига кириб қолганлиги учун, етарли эмас эди.

Сўнгра: Бошқарув бўйича, айтайлик, 5 йилга тенг ўзларининг бир сайлов муддати ичида, янги сайланган республикачи хокимиятнинг давлат органлари – Қирғизстоннинг ёки Марказий Осиёнинг ҳар қандай бошқа мамлакати парламенти, президенти ва ҳукумати бу масалани еча оладими? – деган саволга, унга Ғарб иқтисод фани ва макроиқтисодий бошқарувининг дунё тажрибасини ўрганишга нафақат ўзининг 1994 йилнинг 24 декабрида ҳимоя қилинган докторлик диссертациясини, балки ундан кейинги давр ичида эълон қилинган бошқа илмий ишларини ҳам бағишлаган инсон сифатида:

– Бундай ўлкан иқтисодий масалани ечишни нафақат Қирғизстонда янгитдан сайланган хокимиятнинг давлат органлари, балки давлатни бошқаришнинг республика шакли ҳукмрон бўлган Марказий Осиё ва МДХига аъзо ҳар қандай бошқа мамлакатнинг хокимити ҳам эплай олмайди. Буни устига, нафақат битта 5 йиллик муддат ичида, ҳаттоки ЯИМининг йиллик ўсиш суратлари жуда ҳам юқори, йилига 10 фоиздан кам бўлмайди деб тасаввур қилганимизда ҳам, улар 10 та шундай президент сайлови муддати ичида ҳам, бу масалани ечишни эплай олмайдилар, – деб жавоб берган эдим

Айнан шунинг учун ҳам мен 2006 йили ўзимнинг илмий ишларимдан бирида шундай фикрлар билдирган эдим:

– Баъзи бир иқтисодчилар, масалан Россия, аҳолисининг яшаш даражаси бўйича Европа Иттифоқининг энг камбағал мамлакати бўлмиш Португалияни, қандайдир, 47 йил ичида. МДҲнинг Россиядан анча қолоқ мамлакатлари эса 150-200 йил ичида қувиб етиши мумкин, дейишади. Лекин улар, бундай масалалар тўғрисида гапирганларида, юмшоқ қилиб айтганда, айёрлик қилмоқдалар ёки ўз ҳисоб-китобларида адашмоқдалар. Чунки, биринчидан бу муддатлар оз эмас, иккинчидан эса: 150-200 йил ичида уларнинг яшаш даражаси баъзи бир МДҲ мамлакатлари учун, ҳозир биз билан, Африкада шу кунларгача ҳам мавжуд бўлган ибтидоий одамлар ўртасидаги каби, умуман қувиб етиб бўлмайдиган даражага кўтарилиши мумкин. Буни устига ривожланган Ғарб давлатлари бу муддатлар ичида биз қачон уларни қувиб етиб олишимизни кутиб, қўл қовуштириб ўтирмайдилар.

ЯИМнинг МДҲ мамлакатларидаги каби (5-6 дан 10 фоизгача) ўртача ўсиш суръатлари, кўп жиҳатдан индустриал ривожланган мамлакатларга ҳам ҳос. Шунинг учун ҳам МДҲга аъзо баъзи бир мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши ижобий (позитив) таассурот қолдирган бўлиши мумкин. Бироқ, мажозий (образли) қилиб гапирганда, ҳалигача иқтисодий лилипут билан иқтисодий Гулливернинг бир қадами ўртасида – ўлчов масштаблари бир ҳил бўлмаганлиги учун – катта фарқ бор эканлиги тўғрисидаги фактни тушиниш, мутлақо йўқ, десак сира ҳам ҳато бўлмайди.

Демак, МДҲга аъзо давлатлар ҳам иқтисодий Гулливерларга айланишлари учун, ривожланишнинг охирги йилларда шаклланган йўллари ва ЯИМнинг (5-6 дан 10 фоизгача бўлган) ўсиш суръатлари асосида эмас, балки ўсиш суръатларининг юз ва минг фоизларда ўлчанадиган ривожланиш йўлига ўтишлари зарур.

Лекин Қирғизстондаги апрел инқилобига бағишланган мақоламнинг  4-бандида [1]: Дунёнинг ривожланган мамлакатларини, улар аҳолисининг яшаш даражаси ва сифати кўрсаткичлари бўйича қувиб етиш ва улардан ўзиб кетишдек, юксалишнинг ўлкан иқтисодий масаласини қандай ечиш мумкин? – деган саволга:

– Бундай масалани иқтисодиёт ва мамлакатларимиз ҳаётининг барча жабҳаларини 5-10 йилга эмас, балки 25-30 йилдек узоқроқ ёки 40-50 йиллардек ундан ҳам узоқ истиқболга мўлжалланган индустриялаштириш ва модернизациялашнинг стратегик Лойиҳаларини ишлаб чиқиш орқали, ечиш мумкин, – деб жавоб берар эканман. Бундай Лойиҳа уни амалга оширишнинг ҳеч қандай ҳалокатларга, яъний Қирғизстонда бўлганидек – давлат тўнтаришлари ва инқилобларга йўл қўймайдиган, ҳуқуқий механизмларини ҳам ўз ичига олиши керак, деган фикрни ҳам олға сурган эдим.

Шунинг учун ҳам: Бундай Лойиҳани амалга ошириш даврида жамиятда барқарорликни таъмин этишниг ҳуқуқий механизмлари нима билан боғлиқ бўлиши мумкин? – деган савол пайдо бўлиб, мен бу саволга:

– Менимча, бундай лойиҳани амалга ошириш давлатни бошқаришнинг шакли билан боғлиқки, аниқроқ айтидиган бўлсам: давлатни бошқаришнинг республика шаклини бундай бошқаришнинг монархия шаклига алмаштириш билан боғлиқ. Чунки у миллат йўлбошчисига  мамлакатни умирбод бошқариш ҳуқуқини берадики, бу даврда ҳар қандай узоқ муддатли, шу жумладан бошида халқ ичида салбий руҳда қабул қилинган бўлсада, лекин прировордида ижобий натижа берадиган, Лойиҳаларни ҳам амалга ошириш имконини беради. Бу эса, масалан: Австралия, Буюкбритания, Дания, Норвегия, Канада, Люксембург, Қувайт, Қатар, БАА ва бошқа ривожланган монархик давлатлардаги каби, ҳеч қандай халокат ва ҳавф-ҳатарсиз, ҳокимиятнинг узликсизлигини таъминлаш кафолатини беради, деб жавоб берган эдим.

Кейинги ўринларда: Нега мен Қирғизстон ва Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларига, шундай – давлатни бошқаришнинг монархик шаклига ўтиш таклифини бермоқдаман? – деган саволга, шундай жавоб берган эдим:

– Биринчидан, давлатни бошқаришнинг республика шакли ўзини оқламади. У нафақат Қирғизстонда, балки бошқа мамлакатларда ҳам кўп марта салбий оқибатларга олиб келмоқда. Бу фикрнинг тўғрилигига ишонч ҳосил қилиш учун нафақат МДҲга аъзо мамлакатлар тажрибасига, балки: Афғонистон, Покистон, Эрон, Ироқ, Камбоджа, Ливан, Паластин, Сомали ва бошқа давлатлар тажрибасига ҳам мурожаат қилиш мумкин.

Иккинчидан, … Бундай давлатни бошқаришнинг постсовет республика шакли биринчи бор салбий оқибатга … Россияда олиб келдики, буни Чечен уруши мисолода яққол кўриш мумкин эди. Яна бошқа шундай салбий мисолни Тожикистонда 1992-1997 йилларда бўлиб ўтган фуқоровий урушда кузатиш мумкин бўлган ва хозир Арман-Озарбайжон, Грузия ва Молдова зиддиятлари манзараси ортида кузатилмоқда. Ва, охири, бундай салбий ҳолатларга давлатни бошқаришнинг республика шаклидаги режимларни ағдарилишига олиб келиб, Қирғизстонда содир бўлган иккита райнгли «инқилоб» яққол мисол бўла олади.

Буларнинг ҳаммасидан фақат биттагина ҳулоса чиқариш мумкин: давлатни бошқаришнинг республика шакли Марказий Осиё ва МДҲга аъзо бошқа мамлакатларга тўғри келмайди. Давлатни бошқаришнинг республика шаклига фақат давлатни бошқаришнинг монархик шаклигина муқобил бўла олади.

Демак, Қирғизстонда ҳам, Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларида ҳам ва МДҲига аъзо барча мамлакатларда ҳам, давлатни бошқаришнинг республика шакли ўрнига, уни бошқаришнинг монархия шаклини ўрнатиш керак. Лекин бу ишни инқилобий йўли билан эмас, балки эволюцион, яъний ислоҳатлар йўли орқали амалга ошириш даркор.

Шу жойда: ахир монарх, монархлар (подшолар, императорлар, шохлар, хонлар …) сулоласидан бўлиши керак эмасми? Биз бундай монарх бўлишга муносиб ва улар орасидан танлаб олиб, Ўзбекистон тахтига ўтқазишимиз мумкин бўлган, томирида подшолар, шохлар ва бошқа монархлар қони оқаётган ва уларнинг сулоласидан бўлган улуғ зотларни қаердан топамиз? – деган саволлар пайдо бўлар эди.

Мен Қирғизстондаги апрел инқилобига бағишланган мақоламда [1], барча постсовет мамлакатларига давлатни бошқаришнинг монархия шаклига ўтишни тавсия этар эканман, бу саволга жавобни муқаддас китоблардан топишимиз мумкин, деб жавоб берган эдим. Ва, бу масалада (мусулмонлар учун ҳам муқаддас ҳисобланиб, Инжил ҳам деб аталувчи) – Библия, биринчи ўринда туради. Чунки биз Библиядан ер юзидаги барча одамлар энг биринчи аждодларимиз бўлмиш – Одам Ато ва Мамо ҳаводан тарқалган эканлигини билишимиз мумкин. Одамзоднинг биринчи подшолари, қироллари ва хокозо йўлбошчилари эса, азалдан – Одам Ато авлодларидан иборат, пайғамбарлар бўлганки, улар бизнинг ҳам аждодларимиз ҳисобланади. Демак ер юзидаги ҳар бир инсон томирида ўша, бизнинг подшоларимиз, қиролларимиз, шохларимиз, султону, ҳонларимиз бўлган, аждодларимиз қони оқади. Мен ҳозир ҳам бу нуқтаи назаримни тўғри деб ҳисоблайман.

Бироқ мен кейинги йилларда ўзбеклар, уларнинг давлатлари ва цивилизацияси тарихини ўрганишим жараёнида, ўзбеклар туркий ҳалқларнинг олий табақасига киради, деган тугалланган ҳулосага келар эканман. “ЎЗБЕК” деган этно ном (этноним): арийлар, дворянлар, самурайлар, раджпутлар ва хокозо тушунчаларга тўлиқ мос ва тенг келишини исботлаб берганман [4-6]. Шунинг учун ҳам мен, агар мамлакатимизда давлатни бошқаришнинг монархия шаклига ўтиш тўғрисида қарор қабул қилинадиган бўлса, ўзбек давлатига раҳбар бўлишга муносиб ҳар қандай ўзбек, айниқса  Ўзбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Мирзиёев, унинг Монархи бўлишга тўлиқ ҳаққи бор, деган тугалланган ҳулосага келдим.

Шу жойда алоҳида таъкидлаб ўтиш зарурки, тарихий манбаларда Ўзбекистон деб аталган (мен эса, уларни бир-биридан ажратиш учун XIV ва XV аср Ўзбекистонлари деб атаган) ва бошқа барча ўзбек давлатлари уларни бошқаришнинг монархия шаклига эга бўлган ҳолос [6].

Демак, Ўзбекистон Республикасига қадар мавжуд бўлган барча ўзбек давлатлари фақатгина бошқаришнинг монархик шаклига эга бўлган ҳолос, деган ҳулосага келиш мумкин [4-6]. Шунинг учун ҳам мен кейинги ўринларда давлатни бошқаришнинг монархия шакли тўғрисида адабиётлар рўйҳатида [3] – ўринда турган мақоламда айтиб ўтилган қуйидаги фикрларимни баён қилмоқчиман:

– Иқтисодчилар иқтисодиётни хар ҳил машина ва механизмлар билан қиёслашни яхши кўрадилар. Шунинг учун менинг таклифларим мазмун ва моҳияти оддий одамларимизга ҳам тушинарли бўлиши учун, улар тўғрисида қуйидаги тушинтириш бершни ўринли бўлади деб ўйлайман.

Агар бирон бир мамлакатнинг давлат тузилишини машина, аниқроғи автомобил билан таққослаш мумкин бўлса, унда бундай машинанинг бошқарувчиси бўлиш керак, деган ҳулосага келиш қийин эмас. Кўпчилигимиз ҳаётимиздан орттирган ўз шахсий тажрибамиздан биламизки, енгил автомошинани, ҳаваскор-ҳайдовчи ҳам, малакали[профессионал]-ҳайдовчи ҳам бошқариши мумкин. Улардан биринчиси бўлмиш хаваскор-ҳайдовчилар – бу малакасиз-ҳайдовчилардирки, шунинг учун ҳам уларга бошқаришлари мумкин бўлган машиналар синфи чекланган. Улар, айтайлик фақатгина енгил автомобиль ва мотоциклларнигини бошқаришлари мумкин. Лекин улар кўпинча ўзлари ва бошқаларни майиб қилувчи, айрим ҳолларда эса уларнинг ўлимларига олиб келувчи, ҳалокатларга учрайдилар. Уни устига бундай хаваскор-ҳайдовчилар, агар улар бошқараётган енгил автомобиллар бузилиб қолса ва бошқа сабабларга кўра ишдан чиқса, уларни тузатишни билмайдилар. Улардан фарқли ўлароқ, ҳар қандай синфдаги енгил ва юк ташувчи машиналарни бошқариш учун махсус рухсатномага эга юқоридагидай автохалокатларга анча кам учрайдиган малакали-ҳайдовчилар эса, агар бундай машиналар бузилиб қолса, уларни тузатишни ҳам биладилар.

Шундай қилиб, давлатни бошқаришнинг республика шакли тўғрисида сўз юритилаётганда, унда бундай давлат машинаси ҳукмдорини ҳаваскор-ҳайдовчи сифатида тасаввур қилиш мумкин. Қачонки сўз давлатни бошқаришнинг маонархик шакли тўғрисида юритлётганида, унда будай давлат машинасининг ҳукмдорини, нафақат махсус тайёргаликка эга малакали-ҳайдовчи, балки шундай мутаҳассис (кадрларни) тайёрлаш сулоласига ҳам эга бўлган ва умирбод фаолият кўрсатадиган малакали-ҳайдовчи сифатида тасаввур қилиш мумкин. Улар бундай махсус тайёргарликни туғилган кунларидан эътиборан ола бошдайдилар. Хаваскор-ҳайдовчилар эса бундай профессионал тайёргарликка эга бўлмаганликлари учун, кўпинча салбий оқибатларга олиб келувчи ҳатоларга йўл қўядиларки, биз буни мамлакатларимизда давлатни бошқаришнинг пролетар турига кирувчи республика шакли мавжуд бўлиб, бизга давлатни ҳар қандай  «кухарка» ҳам бошқариши мумкин деб ишонтиршмоқчи бўлишган, бутун бир социалистик давр ичида кузатиш имконятига эга бўлганмиз. Постсовет даврида эса биз давлатни бошқаришнинг республика шаклидаги бошқаришнинг ноаниқ турини кузатмоқдамизки, у қарайиб МДҲга аъзо мамлакатларнинг барчасида (юқорида айтиб ўтилган) хар ҳил номамақбул натижаларга олиб келган. Шунинг учун ҳам менинг таклифим барча МДҲга аъзо давлатларга, шу жумладан, менинг Ватаним бўлмиш Ўзбекистонга ҳам, тааллуқлидир.

2010 йилнинг 4 июнида МДҲ мамлакатларининг кўплаб машҳур интернет ва бошқа нашрларида эълон қилинган «Что эффективнее для главы государства: иметь статус лидера нации или быть монархом?» [3], яъний «Давлат бошлиғига миллат раҳнамоси мақомига эга бўлиш самаралироқми ёки монарх бўлишми?», деган мақоламнинг 3-бандида:

Ҳаёт даражаси ва сифати бўйича индустриал ривожланган мамлакатларни қувиб етиш ва улардан ҳам ўзиб кетишдек, ўлкан иқтисодий масалани ечиш учун Қозоғстонга нималар зарур? – деган саволга жавоб берар эканман, қуйидагиларни ёзган эдим:

«Қозоғстоннинг 2030 йилгача мўлжалланган мамлакатни ривожлантиришнинг стратегик режаси мавжуд бўлган ва бор. Лекин бу режа жаҳон молиявий инқирози натижасида пайдо бўлган синовлардан ўта олмади, чунки у бундай инқироз бўлиши мумкинлигини назарга олмаган ва ундан чиқиш йўлларини кўзда тутмаган эди. Айнан шунинг учун ҳам мен ўзимнинг «Путь выхода из мировых экономических и политических кризисов» деган мақоламда, Нурсултан Назарбоевнинг «Ключи от кризиса» деган мақоласида баён этилган таклифларини танқид қилар эканман, жаҳон иқтисодий ва сиёсий инқирозларидан чиқиш йўлини ҳам таклиф қилган эдим. «У России великое и светлое будущее» деган мақоламда эса мен «Қозоғстон–2030» деган стратегик режани танқид остига олган эдим.

Энди бу Стратегик режани, янги, узоқ муддатли Режа ёки Қозоғстонни индустриал ревожланган, дунёнинг энг илғор мамлакатларидан бирига айлантириш Лойиҳасини ишлаб чиқиш ва уни амалга оширишни кўзда тутиш науқтаи назаридан, қайта кўриб чиқиш керак, чунки Қозоғстон бундай ишни амалга оширишнинг барча имкониятларига эга».

Лекин Қозоғистон тўғрисида сўз юритилар экан, мақаламнинг рус тилидаги матнида  йўқ бўлган қуйидаги фикрларларни ҳам айтиб ўтишни лозим тобдимки. Бунга сабаб ушбу мақоланинг рус тилидаги матни [7] эълон қилинган санадан сўнг Қозоғистонда илгари кузатилмаган кескин сиёсий воқиеалар содир бўла бошлганлигидадир. Яхшиси бу масала тўғрисида, масалан, Росбалт деган сайтда 2019 йилнинг 4 мартида эълон қилинган «Чего испугался Назарбаев?» деган мақолани ўқиб, ўзларинг ҳулоса чиқаришларингни тавсия қилар эканман, Қозоғистондаги бу сиёсий воқиеалардан: Ўзбекистон учун мен ушбу мақолада бераётган таклиф жуда ҳам муҳим, ўз вақтида тависия этилган ва ўринли экан, деган ҳулосага келдим…

Энди мақолани таржимасини келган жойидан давом эттирадиган бўлсак, шуни таъкидлаш мумкин. Айни пайтда Халқаро валюта жамғарсасининг (ХВЖининг) 2017 йил яъкунига кўра жон бошига тўғри келувчи номинал ЯИМ бўйича Рўйхатининг 30-ўрнини, ўзининг жон бошига тўғри келувчи ЯИМининг миқдори 27.318 АҚШ долларини ташкил қилган ва давлатни бошқаришнинг монархик шаклига эга бўлган – Қувайт  эгаллаган бўлса. Бу рўйхатнинг 62-ўрнини жон бошига тўғри келган ЯИМининг миқдори 10.608 АҚШ долларини ташкил қилган Россия Федерацияси, 70-ўрнини эса ЯИМининг миқдори 8.840 АҚШ долларини ташкил қилган Қозоғистон Республикаси эгаллаган. Қачонки Ўзбекистон Республикасида жон бошига тўғри келган ЯИМининг миқдори 1.490 АҚШ долларини ташкил қилгани ҳолда, у мана шу рўйҳатдаги 147-ўринни эгаллаган.

Шу билан бир қаторда 2018 йилнинг яъкунлари бўйича Жаҳондаги 10 та энг камбағал мамлакатлар рўйҳатига Ўзбекистондан ташқари, Қирғизстон ва Тожикистон ҳам кирган. Бу фактлар эса Ўрта Осиёнинг МДҲга аъзо мамлакатларига, айниқса Ўзбекистон Республикасига, давлатни бошқаришнинг республика шакли мутлақо тўғри келмаслигининг қўшимча далили бўлиб хизмат қилади. Шунинг учун ҳам биринчи ўринда айнан Ўзбекистон Республикасини монархик давлатга айлантириш зарур. Чунки Марказий Осиёда жойлашган постсовет республикалари ичида аҳолиси энг кўп бўлган бизнинг республикамизга узоқ муддатли сиёсий ва иқтисодий барқарорлик, тинчлик ва осойишталик жуда ҳам зарур…

Буни устига бизнинг мамлакатимизга, шундай чуқур ислоҳат орқали унинг 25 йиллик мустақил ривожланиш даврини салбий баҳолаш, вилоятлар, шахарлар ва туманларни бошқаришнинг социалистик тамойилларидан; Ўзбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Мирзиёевга ва у олиб бораётган ислоҳатларга қарши қаратилган хар ҳил фитналардан қутилиб олиб, захматкаш халқимизнинг яшаш даражаси ва унинг сифатини кескин кўтаришни ўз олидига мақсад қилиб олган чуқур ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ислоҳатларни амалга ошириш орқали Ўзбекистонни жадал ривожлантириш зарурки. Бундай ишлар натижасида жон бошига тўғри келадиган номинал ЯИМизнинг миқдори 2030 йилга бориб – 10.000 АҚШ долларига, 2035 йилга бориб – 20 000 ва 2040 йилга бориб эса – 30.000 АҚШ долларига тенг бўлиши зарур.

Мен давлат бошқарувининг монархия шаклига ўтилганда давлатнинг мулкдори ва унинг мулки эгаси тубдан ўзгариши натижасида коррупциядан тўлиқ ҳалос бўлиш имкони туғилади, деб ўйлайман. Чунки хозир бошқаришнинг республика шакли амалда бўлган даврда жуда ҳам катта мулк давлат ихтиёрида бўлгани билан, лекин у ўзининг Монархга ўхшаш аниқ жисмоний шахс бўлмиш, ҳақиқий мулкдорига эга эмас. Шунинг учун ҳам амалда давлат мулки ҳеч кимнинг мулки бўлмаганлиги учун, кўп холларда бу мулк ҳусусийлаштирилаётган ёки сотилаётган вақтида давлатнинг хар ҳил даражаларида яширин намоён бўлувчи, коррупцион сихемалар пайдо бўлишига олиб келади.

Ишлар шудай ҳолатда бўлганлиги учун ва бошқа сабабларга кўра бизда инвестиция муҳити ҳам етарли даражада эмас. Шунинг учун ҳам бизга потенциал инвестор ва кредиторлар астойдил келиш истагида эмас.

Шундай ҳолат туфайли мен, бошқа сабаблардан ташқари, инвестия муҳитини яхшилаш ҳамда чет эллик потенциал инвесторларимиз ва кредит берувчиларимиз бўлган ҳамкорларимизнинг бизга бўлган ишончини орттириш мақсадида, мамалакатимизда давлатни бошқаришнинг монархия шаклига эволюцион йўл билан ўтишни таклиф қилар эканман, яна бир бошқа, биринчи кўринишда, ноодатий бўлган таклиф киритишга ҳам қарор қилдим.

Айнан. Монархик давлатда Монарх давлатнинг ҳам мулкдори ҳисобланади [8], демак у барча давлат мулкининг ҳам эгаси бўлишидек ҳолатни ҳисобга олган ҳолда, хозир давлат мол-мулки ҳисобланувчи барча мулкни, унинг ҳақиқий эгаси – жисмоний шахс бўлмиш, Монархга беришни таклиф қилар эканман. Шу билан бир қаторда Монарх бу мол-мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф қилиш ҳуқуқига эга эканлигини эълон қилиш зарур, деб ўйлайман. Менинг фикримча бундай ислоҳатни, бир вақтнинг ўзида катта масштабдаги ҳусусийлаштириш ва национализация қилиш, деб ҳам  аташ мумкин. Айнан шунинг учун ҳам мен бу таклифимни ва юқорида айтиб ўтилган ҳолатларни, ўзим тайёрлаган Ўзбекистон монархик давлати Конституцияси Лойиҳасининг 71-моддасида акс эттиришга ҳаракат қилдим.

Воҳоланки, Ўзбекистон Монархи, шунчалик ўлкан мол-мулкка эга бўлар экан, у нафақат Ўзбекистоннинг энг бой одами, балки дунёнининг ҳам энг бой одамларидан бири сифатида, монархик жамиятнинг зодогонлар қатламини ўз давлатининг Конституцияси ва қонунларида белгиланган иқтисодий-ҳуқуқий механизмлар асосида шакллантиради деб ҳисоблайман. Агар бундай зодогонлар қатлами сафига, биринчи навбатда, Сенат аъзолари, вилоят, шахар ва туман ҳокимлари киришини инобатга оладиган бўлсак, улар Ўзбекистоннинг энг бой одамларига айланишлари ва  бўлишлари мумкинлигини тасаввур қилиш қийин эмас. Улар шундай бой одамлар бўладиларки, бундай ислоҳатлар натижасида ўз ҳудудларини нафақат ўзларининг амалларига боғлиқ ҳуқуқлари доирасида. Балки ўзларининг пул маблағлари ва фойда, маржа ҳамда рента даромадларини келтирувчи мол-мулклари ҳисобидан ҳам ривожлантириш билан шуғулланадиган бой-зодагонлар бўладилар. Шундай қилиб ҳамма (зодагонлар сафига кирувчи амалдорлар) ўз тажрибасида: ҳусусий мулкидан самарали фойдаланиб, фойда, маржа ва рента олишни ўйлайдиган йирик мулкдор ва бой одам қандай бўлишини ўрганадилар ва хис қилиб кўрадилар. Акс холда хозир шундай амолдорларнинг, баъзи бирларидан ташқари, барчаси, ҳеч қачон йирик мулкдор, тадбиркор ва ҳокозо бўлмаганликларига қарамай, ҳаммага қандай яшаш, ишлаш ва бой бўлишни ўргатмоқчи бўладилар; уларни бу йўлда хар ҳил камчиликларга йўл қўйганликда айблаб, сўкадилар ҳам ва ҳокозо.

Шу билан бир қаторда Ўзбекистонда давлатни бошқаришнинг монархия шаклига ўтиш даврида нормал ҳолатда ишлаётган соф ўзбек, қўшма ва чет эл корхоналарига ҳеч ким тегмаслиги керак. Барча бошқа корхоналарга ҳам шундай муносабатта бўлиш керакки, бунда уларнинг ва шундай корхоналар таъсисчиларининг ҳуқуқлари амалдаги қонунларда кўзда тутилганидек, ҳимоя қилиниши керак.

Бундан ташқари, бизда ҳам «солиқ жаннати» деб аталадиган Лас-Вегас, Макао ва Британия сейшел оролларидаги каби офшор зоналарга ўхшаш шахарлар ва ҳудудлар барпо қилиниши керак. Лекин улар нафақат чет эл, балки ўзимизнинг корхоналар ва жимоний шахслар учун ҳам «солиқ жаннати» бўлиши лозим…

Мамлакат иқтисодиётини ривожлантириш учун Монарх ўз ҳокимиятининг иқисодий, ижтимоий ва сиёсий кучларини нафақат далатнинг обрўсини оширишга, унинг инвестиция киритиш ва кредит олишга қаратилган жозибадорлигини оширишга, балки ўзининг, яъний монархик мол-мулкнинг ва унинг ишлаб чиқариш қуввати ва бошқа сифатлари самарадорлигини оширишга ҳам сарфлаши зарур бўлади.

Мени нуқтаи назаримда, давлатни бошқаришни бизнинг Ўзбекистондаги монархик шакли учун жамият ривожланишининг мафкуравий асосини Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг, мен айтишим мумкин бўлган: одамларимиз ва бутун ҳалқимизни бой қилиш [9], ғояси ётиши керак. Бу масалани эса мен, ўзим ишлаб чиққиб, ўзбекча матни ушбу моқоланинг иловасида келтирилган Ўзбекистон монархик давлати Конституцияси Лойиҳасининг 12-моддасида акс этдирганман.

Ўзбекистон монархик давлати Конституцияси Лоиҳасини тайёрлаш жараёнида, мен кўплаб монархик давлатлар конституциялари ва қонунларини ўрганиб чиқдим. Лекин уни Ўзбекистон Республикаси, Испания Қироллиги, Бахрейн давлати, ҳамда у ва бу тарзда Бельгия, Қувайт, Норвегия Қироллиги, Омон Султонлиги, Малайзия Федерацияси ва бошқа монархик давлатларнинг конституциялари асосида ишлаб чиқдим.

Монархик давлатларнинг зодогонлар қатламларини ўрганишим жараёнида менга, Буюкбританиянинг ўрта асрлардан то шу кунларгача сақланиб қолган унвонлари мен учун жуда ҳам муҳим кўринди. Менга айниқса «герцог» (duke) деган унвон жуда ҳам ёқди, чунки бу сўзни лотинчадан ўзбек тилига таржимаси «сардор» деган сўзга тўғри келар экан. Шу билан бир қаторда бу зодогонча (ёки туркий келиб чиқишга эга – «дворянча») энг юқори даражага эга унвон фақатгина Қиролдан кейин турувчи зодагонларга берилар экан ҳолос. Шунинг учун ҳам улардан чиққан шохзодалар қирол ойиласидан чиққан шохзодалардангина кейинги, иккинчи тоифага кирар экан. Шу билан бир қаторда бундай оиладаги аёл кишини Герцогиня (duchess) деб аташар экан. Кейинги ўринларда: граф ва графиня, виконт ва виконтесса, барон ва баронесса, деган зодагонча унвонлар мавжуд экан [10].

«Монарх» атамасини ўзи билан боғлиқ бўлган яна бир муҳим масала бор. Ўзбек тилида Монарх деганда: шох, шахоншох, подшо, султон, амир, хон ва бошқаларни тушиниш мумкин. Лекин Монархни – Qirol, унинг рафиқасини (хотинини) эса – Qirolicha, деб аташ ҳам мумкин. Агар менинг Ўзбекистон Республикасини монархик давлатга айлантириш тўғрисидаги таклифим нафақат муштарийлар томонидан, балки мамлакатимиз раҳбарияти томонидан ҳам қўллаб-қувватланадиган бўлса, унда мен Монарх ва унинг рафиқасини Qirol ва Qirolicha деб аташни ҳам таклиф қилган бўлар эдим. Агар кимдир менинг бу таклифимга жиддий қарши чиқса, Ўзбекистон Монархини ўзбек тилида ҳам Монарх деб аташни таклиф қилган бўлар эдим.

Буларни ҳаммаси билан бир қаторда, агар менинг таклифларим қабул қилинадиган бўлса, тузилган янги монархик Ўзбекистон давлатини, тарихда [4-6], ундан олдин мавжуд бўлган барча ўзбек давлатларининг давомчиси ва вориси, деб эълон қилишдек ўта муҳим масалани эътиборга олиш зарур. Бу масала Ўзбекистоннинг маданий меросларини бутун дунё бўйича излаб, уларни ўзининг давлат мустақиллигига эришгунича большевиклар томонида фақатгина 1924 йилда тузилиб, Ўзбекистон ССР деб аталган, Ўзбекистон Республикасига тегишли эканлигини исбот этиб бера олмаётган одамларимиз учун ҳам муҳим аҳамиятга эга (!).

Шу жойда яна шундай бир муҳим ҳолатни алоҳида таъкидлаб ўтмоқчиман. Чунки мен Ўзбекистон Республикаси монархик давлатга айлангач Қорақалпоғстон Республикаси мамлактимизнинг яна бир йирик вилоятига айланади деб ҳисоблаб, уни Ўзбекистон монархик давлати Конституцияси Лойиҳасининг биронта моддасида эслаб ўтмадим. Чунки мен қорақалпоқларни ҳам Ўзбекистоннинг титул миллати бўлмиш ўзбеклардан деб ҳисоблайман. Чунки қорақалпоқлар, йирик тарихчи ва архиолог Лев Гумилев таъкидлаганидек, ҚАНГЛИ деган туркий уруғдан келиб чиққанки, у ўзбекларни ташкил қилувчи 92 туркий уруғлар сафига киради [4, 6]. Айнан шунинг учун ҳам Википедиянинг «Узбекские племена» деган мақоласида келтирилган тўрттадан учта жиддий рўйхатда туркий КАНГЛЫ қабиласи, ўзбеклар сафида кўрсатилган. Шудай қилиб, мен Қорақалпоғстон Республикасини Ўзбекистон монархик давлати сафидан чиқариб ташлаганим йўқ. Аксинча, мамлакатимизда яшовчи элатлардан бири бўлмиш қорақалпоқларнинг мақомини Ўзбекистоннинг ТИТУЛ МИЛЛАТИ бўлмиш – ЎЗБЕКЛАР даражасига кўтариб қўйдим.

Муштарийлар қолган ҳамма нарсаларни мен ўзим ишлаб чиққан Ўзбекистон монархик давлати Конституциясининг Лойиҳаси билан танишишлари давомида билиб олишлари мумкин. Менинг юқорида айтиб ўтилган таклифаларим муштарийлар эътиборини ўзига жалб этиб, уларда бу масалага ижобий муносабат уйғотади ва мамлакатимиз раҳбариятининг қўллаб қувватлашига ҳам эришади, яъний Ўзбекистон Республикаси монархик давлатга айлантирилиб, бу масалада ҳам Марказий Осиё ва МДҲга аъзо бошқа постсовет мамлакатларига ўрнак кўрсатади, деб ўйлайман. Чунки мен давлатни бошқаришнинг монархия шакли, бундай бошқаришнинг республика шаклидан анчагина самарали эканлигига ишончим комил. Акс ҳолда 186 мамлактни ўз ичига олган Жон бошига тўғри келадиган ЯИМ (сотиб олиш қобилияти паритети, рус. – ППС) бўйича рўйҳтнинг биринчи 30 та энг илғор давлатлари сонининг 56,7 фоизини ёки 30 тадан 17 тасини монархик давлатлар ташкил қилмаган бўлар эди. Шундай қилиб вақти келиб биз Ўзбекистоннинг 2035 йилгача мулжалланган ва беш ёки олти йиллик даврларга бўлинган Стратегик ривожланиш режасини ишлаб чиқиб ва уни амалга ошириш учун, агар Ўзбекистон Республикасини монархик давлатга айлантира олсак, мамлакатимиз албатта ХВЖнинг юқорида кўрсатиб ўтилган биринчи 30 та илғор мамлакатлари рўйҳатига кира олади…

Чунки:

– Фақатгина монархиялардагина халқ йўлбошчиси билан халқ ўртасида шундай муносабатлар вужудга келганки, улар йўлбошчига ҳурмат келтириши ва уни барқарорлик, давомийлик ва ананалар, аҳлоқий негизлар ва халқ бирлигини сақлашнинг рамзига айлантиради. Республикаларнинг раҳбарлари бундай ҳолатга яқин келишга қанчалик уринишмасин, улар [республика] шароитида халқ билан шахсий алоқа ўрнатиш ва фуқоролик институтини жорий қилиш имкониятига эга эмаслигини [11], – эътиборга олиш керакки. Бу фикрларнинг тўғрилигини оҳирги пайтларда Қозоғистонда бўлаётган сиёсий воқиеалар яққол исботлаб турибди…

Буларни ҳаммаси устида бош қотирар эканман, ўзимнинг таклифларимни амалга оширишни тезлаштириш мақсадида мен:

1. Ўзбекистон Олий Мажлисининг «Ўзбекистон Республикасини Ўзбекистон монархик давлатига айлантириш ва Ўзбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Мирзиёевни Ўзбекистоннинг умурбод Монархи, деб эълон қилиш тўғрисда»ги Қарори:

2. Ўзбекистон Олий Мажлисининг «Ўзбекистон Республикасини Ўзбекистон монархик давлатига айлантириш ва Ўзбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Мирзиёевни Ўзбекистоннинг умурбод Монархи, деб эълон қилиш тўғрисда»ги Баёноти;

3. Ўзбекистон монархик давлати Конституцияси, ЛОЙИҲАларининг рус ва ўзбек тилларидаги матнларини ҳам тайёрладим.

Бу Ўзбекистон Республикасини монархик давлатга айлантириш учун зарур бўлган энг муҳим ҳужжатлар Лойиҳаларининг ўзбек тилидаги матни билан мана бу жойда танишиб чиқиш мумкин:

http://fundamental-economic.uz/articlepdf/Q_B_Uz_M_D_Konstitutsiyasi.pdf.

Мақолани оҳирида яна шуни ҳам айтиб ўтишим зарурки, ушбу мақолани, рус тилида 2018 йилнинг 18 февралида «Предлагаю преобразовать Республику Узбекистан в монархическое государство», деган сарлавҳа остида эълон қилинган матнини ўзбек тилига таржима қилар эканман, унда ва илова қилинган Лойиҳаларда мавжуд бўлган грамматик, орфографик ва бошқа майда чуйда ҳато ва камчиликларни ҳам тўлиқ тузатишга ҳаракат қилдим…

Адабиётлар рўйҳати:

1. Абдуллаев Р. Какая форма правления эффективнее в Кыргызстане и Центральной Азии: республика или монархия? (Федеральное интернет издание Росии «Капитал страны»; ИА Regnum; ЦентрАзия; FOR.kg; TopTJ.com; http://fundamental-economic.uz/article/какая-форма-правления-эффективнее-в-к/ и т.д.);

2. Абдуллаев Р. Узбекистан: уроки арабских революций (Федеральное интернет издание Росии «Капитал страны», ИА REX; Ислам в СНГ, ЦентрАзия; http://fundamental-economic.uz/article/узбекистан-уроки-арабских-революци/ и т.д.).

3. Абдуллаев Р. Что эффективнее для главы государства: иметь статус лидера нации или быть монархом? (Федеральное интернет издание Росии «Капитал страны»; ИА Regnum; ИА REX; TopTJ.com; GÜNDOGAR; http://fundamental-economic.uz/article/что-эффективнее-для-главы-государств/ и т.д.).

4. Абдуллаев Р. Узбеки – дворяне тюркских народов, а сарты – предприниматели Центральной Азии (Федеральное интернет издание Росии «Капитал страны»; ЦентрАзия; http://fundamental-economic.uz/o-nas/узбеки-дворяне-тюркских-народов-а-сар/ и т.д. Текст этой статьи на узбекском языке здесь).

5. Абдуллаев Р. Горжусь, что я барлас и потомок Темура. Об этнической близости узбеков и русских (ответ таджикскому историку Х.Камолу) (Федеральное интернет издание Росии «Капитал страны»; ЦентрАзия; http://fundamental-economic.uz/o-nas/я-горжусь-тем-что-я-барлас-и-потомок-т/).

6. Абдуллаев Р. Узбеки – их происхождение, государства и цивилизация (http://fundamental-economic.uz/article/Узбеки-их-происхождение-государств/; ЦентрАзия и т.д.).

7. Абдуллаев Р. Предлагаю преобразовать Республику Узбекистан в монархическое государство (http://fundamental-economic.uz/article/ra18-02-2019; ЦентрАзия; Белый парус и т.д.).

8. Введение в шведское право. М.: Изд-во “Юридическая литература”, 1986. С. 284.

9. Абдуллаев Р. Давайте превратим в новую национальную идею – главную цель Президента Узбекистана: сделать наших людей богатыми! (http://fundamental-economic.uz/article/ra03062018/; КА-портал; ЦентрАзия. Текст этой статьи на узбекском языке здесь) .

10. О титулах английской знати (http://englishgid.ru/o-strane/svedenia/o-titulax-anglijskoj-znati.html).

11. Чиркин В.Е. Конституционное право зарубежных стран. – М.: Норма, 2005.

Муаллиф: Рустамжон Абдуллаев, иқтисод фанлари доктори, академик.

Ташкент, 2019 йил 12 март.